Vắc-xin HIV công nghệ mRNA kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh ở người

80% số người được tiêm một trong hai vắc-xin thử nghiệm đã tạo ra kháng thể chống lại các protein của virus HIV. Hai vắc-xin này đều được phát triển dựa trên công nghệ mRNA.

Hình minh họa. Nguồn: Science Photo Library

Hiện có khoảng 41 triệu người trên toàn cầu sống chung với HIV, và đến nay vẫn chưa có vắc-xin phòng bệnh.

Để thiết kế vắc-xin chống lại một loại virus, các nhà khoa học thường nghiên cứu cách cơ thể loại bỏ mầm bệnh. Nhưng HIV lại tấn công chính hệ miễn dịch, nên cơ thể khó mà tự chống lại và loại bỏ hoàn toàn nó. Kết quả là, các ứng viên vắc-xin HIV phải trải qua rất nhiều thử nghiệm dựa trên phương pháp thử – sai.

Điều này khiến HIV trở thành lĩnh vực tiềm năng để áp dụng công nghệ mRNA. So với các phương pháp truyền thống, vắc-xin mRNA có thể được điều chỉnh nhanh và rẻ hơn - chỉ mất vài tháng thay vì nhiều năm - giúp thử nghiệm nhiều chiến lược khác nhau. (Vắc-xin mRNA đầu tiên được phê duyệt năm 2020 và là vắc-xin phòng COVID-19).

Vắc-xin mRNA hoạt động bằng cách đưa vào tế bào những “chỉ dẫn” dưới dạng vật liệu di truyền mRNA, để tế bào tạo ra các protein đặc hiệu thường có trên bề mặt virus và giúp virus bám vào rồi xâm nhập tế bào người. Điều này kích thích phản ứng miễn dịch, cho phép cơ thể nhận diện và loại bỏ virus khi tiếp xúc với tác nhân thật.

HIV sử dụng một loại protein “vỏ bọc” (envelope protein) trên màng ngoài để bám vào và xâm nhập tế bào. Trong nghiên cứu mới được công bố trên Science Translational Medicine, nhóm của William Schief (tại viện nghiên cứu y sinh Scripps Research, La Jolla, California) đã tiến hành một thử nghiệm nhỏ, so sánh hai chiến lược phát triển vắc-xin HIV.

Trong cách thứ nhất - phương pháp phổ biến từ trước đến nay cho các ứng viên vắc-xin HIV - tế bào được hướng dẫn tạo ra các protein vỏ bọc trôi tự do.

Trong cách thứ hai, vắc-xin mRNA hướng dẫn tế bào tạo ra các protein vỏ bọc gắn vào màng tế bào - giống với cách mà chúng hiện diện trên bề mặt của virus HIV thật.

Kết quả thí nghiệm trên động vật với phương pháp thứ hai được công bố trong một bài báo khác trên Science.

Thử nghiệm lâm sàng thử nghiệm hai ứng viên vắc-xin dạng “gắn” và một ứng viên dạng “tự do” trên 108 người trưởng thành khỏe mạnh (18–55 tuổi) tại 10 điểm ở Mỹ. Người tham gia nhận ngẫu nhiên một loại vắc-xin, liều thấp hoặc liều cao, tổng cộng ba mũi tiêm cách nhau vài tuần. Vắc-xin do công ty Moderna (Cambridge, Massachusetts) cung cấp.

Kết quả: 80% người nhận vắc-xin dạng “gắn” tạo kháng thể ngăn protein vỏ bọc bám vào tế bào, trong khi chỉ 4% người nhận vắc-xin dạng “tự do” sinh kháng thể tương ứng.

“Sự khác biệt này rất rõ ràng,” bác sĩ bệnh truyền nhiễm Sharon Lewin - Giám đốc Viện Nhiễm trùng & Miễn dịch Peter Doherty (Melbourne, Úc), nhận xét, và cho rằng kết quả thử nghiệm sẽ định hướng phát triển vắc-xin HIV trong tương lai.

Cả ba loại vắc-xin đều được dung nạp tốt ở hầu hết người tham gia, dù liều cao hay thấp. Tuy nhiên, 7 người (6,5% nhóm nghiên cứu) bị nổi mề đay và 5 người trong số đó có triệu chứng kéo dài hơn 6 tuần, thậm chí hàng năm. Phản ứng này xuất hiện ở cả ba ứng viên vắc-xin, bất kể liều cao hay thấp.

Phân tích của nhóm Schief cho thấy nguyên nhân có thể liên quan đến việc ghép protein HIV vào nền tảng mRNA để làm ra vắc-xin - chứ không phải từng yếu tố riêng lẻ. Lewin cho rằng cần làm rõ nguyên nhân để phòng ngừa, nhưng đây không phải lý do dừng phát triển vắc-xin HIV mRNA: “Nhu cầu về vắc-xin HIV vẫn rất cấp thiết.”

Nhóm Schief dự định thử nghiệm với liều mRNA thấp hơn để xem có giảm được phản ứng mề đay hay không, và sẽ tập trung vào các phiên bản protein “gắn”.

Nguồn:

https://www.science.org/doi/10.1126/scitranslmed.ady6831

https://www.nature.com/articles/d41586-025-02439-4

Khoahocphattrien