Việt Nam cần nghiên cứu, làm thử lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng yêu cầu Viện Năng lượng nguyên tử thiết kế, nghiên cứu, làm thử lò phản ứng mô-đun nhỏ, trước tiềm năng của công nghệ này.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng làm việc với Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam. Ảnh: Anh Dũng

Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Vinatom) thành lập năm 1976, chuyên nghiên cứu, ứng dụng, hỗ trợ công tác quản lý nhà nước về năng lượng nguyên tử. Đây là tổ chức sự nghiệp khoa học và công nghệ hạng đặc biệt, thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã làm việc với Viện sáng 30/5.

Việt Nam phải làm chủ công nghệ hạt nhân

Theo Viện trưởng Trần Chí Thành, ngoài nghiên cứu cơ bản, đơn vị đang vận hành lò phản ứng hạt nhân tại Đà Lạt do Mỹ xây dựng. Viện còn đóng vai trò vận hành máy gia tốc dùng để sản xuất dược chất phóng xạ tại Trung tâm chiếu xạ Hà Nội và Mạng Quan trắc và cảnh báo phóng xạ môi trường quốc gia. Viện đề xuất Bộ hỗ trợ thêm kinh phí, phòng thí nghiệm để nghiên cứu, phát triển các công nghệ mới như tách chiết đất hiếm, chế tạo máy gia tốc phục vụ cho chiếu xạ...

Trao đổi với các nhà khoa học, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, sau 50 năm thành lập, một cơ hội mới đang mở ra với Viện Năng lượng nguyên tử. Cơ hội này xuất hiện trong bối cảnh điện hạt nhân được xác định là một trong những công nghệ chiến lược quốc gia, được ưu tiên đầu tư phát triển. Hiểu rộng hơn, đó còn là câu chuyện ứng dụng năng lượng nguyên tử.

"Năng lượng nguyên tử đã trở thành chiến lược quốc gia, do đó Viện phải coi mình là nhân vật cốt lõi để làm chủ công nghệ", Bộ trưởng nói.

Sự ra đời của hai nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam thời gian tới và những nhà máy kế tiếp sẽ kéo theo nhu cầu về người, nguyên liệu đầu vào cũng như việc kiểm tra giám sát mức độ an toàn hạt nhân. Theo Bộ trưởng, Việt Nam không chỉ đầu tư nhà máy mà thông qua đó muốn làm chủ công nghệ. Viện nên nghiên cứu xem sẽ đóng vai trò gì trong cả ngắn và dài hạn, trước mắt giúp đẩy nhanh việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam.

Công nghệ điện hạt nhân đang có sự thay đổi về chiến lược, với các lò phản ứng mô-đun nhỏ (Small Modular Reactor - SMR) dự kiến phổ biến trong tương lai. Trước đây, nhà máy điện hạt nhân thường có công suất cao 1.000 MW trở lên, chi phí xây dựng, đầu tư lớn nên ít nước triển khai. Xu thế tương lai là lò module nhỏ dưới 300 MW, các doanh nghiệp tư nhân cũng có thể bỏ tiền đầu tư được. Một số dự án đã vận hành ở Nga, Trung Quốc trong khi các nước khác vẫn đang trong quá trình nghiên cứu và xin cấp phép.

Do đó, Bộ trưởng muốn Viện Năng lượng nguyên tử tham gia thiết kế, nghiên cứu, đào tạo con người và làm thử. Do chưa phổ biến, công nghệ SMR còn bị ràng buộc bởi quy định pháp luật ở một vài quốc gia. Các nhà phát triển sẽ gặp ít nhiều khó khăn trong việc tìm nhà đầu tư, tìm nơi triển khai thử nghiệm.

"Chúng ta phải đề xuất, đi đầu. Viện hãy đề xuất mô hình sandbox để thử nghiệm chính sách về công nghệ SMR", Bộ trưởng gợi ý. Việt Nam cũng cần thu hút các nhà phát triển công nghệ lò phản ứng mô-đun nhỏ, bởi theo ông, đây chính là cơ hội để hợp tác, từ đó làm chủ công nghệ. "Việc làm chủ công nghệ hạt nhân là của Viện Năng lượng nguyên tử", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Ông cũng lưu ý Viện cần tham gia đề xuất chính sách về mức độ an toàn của các cơ sở hạt nhân. Do các thế hệ lò phản ứng mới đã an toàn hơn, Mỹ đang nới lỏng chính sách. Việt Nam vì thế cũng cần tư duy khác đi, để thúc đẩy ứng dụng năng lượng hạt nhân trong mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội.

Phát triển công nghệ hạt nhân cần tư duy mới

Tại buổi làm việc, người đứng đầu ngành khoa học và công nghệ muốn Viện Năng lượng nguyên tử trở thành viện nghiên cứu top đầu khu vực ASEAN về công nghệ hạt nhân dân sự vào năm 2045. Để làm được điều đó, lãnh đạo Viện cần những tư duy mới.

Theo Bộ trưởng, Viện có thể xem xét đổi tên thành Viện Năng lượng nguyên tử Quốc gia. Tên gọi mới sẽ đi kèm cơ chế vận hành độc lập và tự chủ cao hơn, cho phép thử nghiệm các mô hình mới như xây dựng trường trong viện hoặc thành lập Quỹ phát triển hạt nhân, đóng góp thêm vào ngân sách nghiên cứu. Đây là bước chuyển quan trọng nhằm xây dựng một mô hình vận hành mới cho Viện.

Bộ trưởng gợi mở Viện cần đặt ra những mục tiêu mới, như làm chủ việc thiết kế, tích hợp hệ thống, vận hành lò SMR; ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp hoặc xuất khẩu chuyên gia, công nghệ, cán bộ kỹ thuật. Việc đặt mục tiêu mới cũng sẽ giúp Viện thay đổi, tái định vị lại sứ mệnh của mình.

Lộ trình phát triển của Viện có thể được chia thành từng giai đoạn 5 năm, với trọng tâm từ nay đến 2030. Ở mỗi giai đoạn, Bộ trưởng yêu cầu Viện xác định rõ mục tiêu cụ thể. Trong đó, chiến lược dài hạn phải dựa trên 5 trụ cột: nghiên cứu phát triển, ứng dụng năng lượng hạt nhân ở tất cả lĩnh vực, đào tạo nhân lực, hạ tầng phục vụ cho R&D, hợp tác quốc tế.

"Chúng tôi sẵn sàng nhận trách nhiệm nghiên cứu, làm chủ công nghệ năng lượng hạt nhân và ứng dụng trong đời sống", ông Trần Chí Thành trả lời.

Vnexpress